Lekcje regionalne

W dniach 25 lutego i 27 kwietnia 2004 r. odbyły się spotkania nauczycieli historii szkół powiatu złotoryjskiego, poświęcone m.in. wypisom do nauczania historii regionalnej.

Poniżej zamieszczamy statut słynnego Gimanzjum Humanistycznego, który nie stracił na aktualności.

PORZĄDEK SZKOLNY ALBO USTAWY ZŁOTORYJSKIEJ SZKOŁY PRZEZ VALENTINA TROZENDORFA ULOŻONE I W ROKU 1563 PRZEKAZANE DO DRUKU PRZEZ KSIĘCIA LEGNICKIEGO HENRYKA XI.

"My z łaski bożej książę Śląska, Legnicy i Brzegu, niniejszym przekazujemy wszystkim i każdemu z osobna, że tak, jak żadne państwo na ziemi bez praw ..." - dalej następuje uzasadnienie decyzji.

USTAWY ZASADNICZE :

I. Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.
Trojanie i Tyryjczycy nie będą u mnie rozróżniani, mówi Dido u Wergilego. Skoro ze wszystkich stron świata ludzie się tutaj gromadzą, chcę więc, aby także tu bez wszelkiej różnicy byli jednakowo traktowani.
II. Skoro stałeś się członkiem naszego bractwa, to zachowaj także nasze prawa. Tymi słowami
posługiwali się Spartanie, a teraz stały się one przysłowiem. Także tu, każdy kto zgłosił się do
naszej szkoły, z jakiegokolwiek miejsca i stanu by pochodził, musi przestrzegać naszych
praw. Szlachcic składa swe przywileje szlacheckie, skoro staje się uczniem.
III. Kary będą wymierzane według ważkości wykroczenia, albo w postaci chłosty lub karceru. Ci
którzy wstydzą się poddać takiej karze z powodu swego urodzenia lub wieku, powinni się
starać, by dobrze postępować i nie zasłużyć na karę albo opuścić naszą szkołę i w innym
miejscu szukać wolności do życia z ich przywarami. Kary pieniężne powinny być całkowicie
zniesione, gdyż stanowią w większym stopniu karę dla rodziców niż dla dzieci.
IV. Każdy obcy przybysz, który chce być członkiem naszej szkoły, nie może tego wcześniej
uczynić, zanim nie złoży wobec rektora szkoły przyrzeczenia, że podporządkuje się prawom
szkoły i zostanie wpisany do rejestru uczniów; wówczas udaje się do wszystkich nauczycieli i
prosi ich o udzielenia mu nauki oraz przyrzeka im posłuszeństwo i pilność. Nie może również
opuścić szkoły, chyba że na żądanie swoich rodziców albo z powodu wyższej konieczności,
gdyby spotkał go nieszczęśliwy wypadek, po uprzednim wszelako złożeniu nauczycielom
podziękowania za ich trud.
V. Każdy, kto chce być członkiem naszej szkoły, musi także być członkiem naszego kościoła,
sumiennym, wiernym i oddanym, ażeby wskutek czyjegoś bezbożnictwa nie przyszło
nieszczęście na cały dom, gdyż według słów Hesioda: nawet całe miasto może cierpieć
prześladowania z powodu jednego złego człowieka.

O pobożności

1. BojaĄń Boża jest początkiem mądrości - mówi psalmista, a Chrystus powiada: Dążcie do Królestwa Bożego i jego sprawiedliwości, a wszystko inne będzie Wam dane. Dlatego chcemy, aby nasza szkoła przede wszystkim była pobożna.
2. Główne zasady nauki chrześcijańskiej powinni wszyscy razem i każdy z osobna chronić jak Ąrenicy oka.
3. Gdy uczniowie rano wstają i wieczorem idą do łóżka, jak również gdy obiad i kolację jedzą, a także gdy zaczynają lekcje, powinni się modlić i Bogu dziękować.
4. W niedzielę, środy i piątki powinni się dać widzieć w kościele, powinni być w chórze i pilnie śpiewać, kazania nie tylko bezmyślnie wysłuchać, lecz należy go w umyśle, w duszy jak również na papierze zapisać.
5. Wasz sposób życia powinniście częściej doskonalić. Swoje grzechy powinniście przed księdzem wyznać, świętą komunię nabożnie i godnie przyjmować, a co którzy tego nie czynią, nie są dziećmi Boga, lecz dziećmi diabła.
6. Wasze pobożne życie powinno być udowadniane przez owoce i znaki, które towarzyszą prawdziwej wierze, a mianowicie w studiowaniu przez pilność, przez posłuszeństwo przed swoimi przełożonymi i w sposobie życia, przez wstrzemięĄliwość w swoich czynach i słowach, przez skromność i w końcu przez posłuszne wykonywanie obowiązków wobec każdego.
7. Wszystkim i każdemu z osobna nauczycielowi powinniście być posłuszni i przyrodzoną im cześć oddawać, i nie powinniście tym, którzy was biją - oddawać, ani tym, którzy łajają - odpowiadać.
8. Powinniście wstrzymywać się od zaklęć, od zaklinania się, od klątw, od nieczystych rzeczy, od magicznych sztuk i w końcu od zabobonów. Ci o których wiadomo, że tak czynili, powinni być dotkliwie ukarani, a jeżeli nie ma żadnej nadziei na poprawę, powinni zostać od społeczności szkolnej odcięci, aby jako leniwi i chwiejni nie zarażali innych.

O studiach

1. Uczniowie, którzy rozpoczęli studia, z pilnością i energią powinni wytrwać do końca, gdyż
Homer mówi: Jest hańbą przebywać długi czas poza domem i wrócić z pustymi rękoma.
2. Powinni wcześnie wstawać i unikać nocnego siedzenia, ponieważ to szkodzi zdrowiu, a najwygodniejsze do nauki są ranki, gdyż jak mówi przysłowie: Ranna godzina ma złoto w ustach.
3. Szkoły nie wolno opuszczać bez poważnej przyczyny i bez uprzedniej zgody nauczyciela.
4. Do szkoły należy wchodzić z odkrytą głową i zająć wyznaczone dla każdego miejsce, a następnie uczcić obecność Boga i jego świętych aniołów, gdyż - według greckiego wersetu - Bóg widzi wszystkie drobiazgi.
5. Każdy powinien posługiwać się własnymi a nie cudzymi książkami, a także własnym piórem, papierem i atramentem, a jeśli w szkole zdarzy się coś godnego uwagi należy to zaraz zanotować.
6. Należy pilnie i należycie odrobić zadane lekcje, a następnie odłożywszy książkę, powtórzyć bez korzystania z pomocy innych uczniów, bowiem podpowiadanie przeszkadza pilności, a żywi niedbalstwo.
7. Po zakończonych lekcjach każdy uczeń powinien udać się na swoje miejsce, a nie biegać tam i z powrotem, i innym przeszkadzać w nauce, lecz poznawane w toku lekcji nowe wiadomości o bojaĄni Boga lub obyczajach, w domu powtórzyć i starać się je zapamiętać.
8. Trzeba dokładnie opanować podstawy gramatyki i innych dziedzin, gdyż bez dobrego fundamentu zawali się dom, dopiero potem uczniowie będą mogli swobodnie mówić i pisać.
9. Nie należy czytać dużo lecz tylko rzeczy wybrane: trzeba zadowolić się mniejszą liczbą, ale dobrych autorów, a z pozostałych zrezygnować.
10. Niech nikt nie waży się posługiwać się językiem niemieckim; każdy uczeń jest zobowiązany używać języka łacińskiego w stosunkach z nauczycielami, innymi uczonymi a także między sobą.
11. Trzeba pilnie ćwiczyć się w sztuce pisania i krasomówstwa drogą pisania wierszy oraz tłumaczeń z greki na łacinę i z łaciny na grekę; ćwiczenia pisemne są bowiem najlepszą nauczycielką i mistrzynią mówienia.
12. Między rówieśnikami należy często rozmawiać o nauce, ale jeśli o tym się mówi, dysputa winna mieć przyjacielski charakter; wstrzymać się od kłótni i sporów.
13. Trzeba przestrzegać dyscypliny studiów i czynić wszystko we właściwym czasie i miejscu, a nie marnować czasu bez pracy. Trzeba postępować zgodnie z zasadą: Nie ma dnia bez linii, a także dewizą Hippokratesa: życie jest wprawdzie krótkie ale wiedza długa.
14. Swoje zadania należy odrabiać samodzielnie, nie korzystać z cudzej pracy i własnej nie udostępniać innym. To, co nauczyciel zadał, należy dokładnie odrobić; figurami stylistycznymi i krasomówstwem nie posługiwać się dopóty, dopóki nie jest się pewnym prawidłowego ich użycia oraz czy ozdoba jest właściwa dla istoty rzeczy.
15. Żadne kłopoty, żadna praca, żadne trudności nie powinny odstraszać od nauki, trzeba stale mieć w pamięci słowa Isokratesa: korzenie wiedzy są gorzkie ale owoce słodkie.

O obyczajach

1. Dzięki zgodzie rosną małe rzeczy, jednak niezgoda niszczy także rzeczy wielkie. Wszyscy, którzy pragną się złączyć we wspólnym studiowaniu, powinni mieć poczucie wspólnoty i w stosunkach między sobą kierować się braterską wolą, pełną ludzkości i pobożności.
2. Uczniowie powinni zawsze obcować z pobożnymi i pracowitymi a unikać bezbożników i leniwych, ponieważ złe rozmowy psują dobre obyczaje.
3. Błądzący powinni się oświecić, leniwi - przypomnieć sobie swoje obowiązki i nie tolerować swoich przywar. Seneka mówi: każdy kto mogąc, nie przeciwstawia się złu, czyni taką samą niegodziwość, jakby je sam popełnił.
4. Jeżeli zostaniecie napomnieni, powinniście uczynione z dobrego serca zarzuty chętnie i ochoczo przyjąć, i poddać się upomnieniu, gdyż mądry Hesiod mówi: Każdy, kto sam przez się nie jest mądry, będzie mądry, jeżeli przyjmie upomnienie od mądrych ludzi.
5. Doznane krzywdy raczej przeboleć, niż dokonywać samosądów. Puścić nieprawości w niepamięć względnie poskarżyć się nauczycielom; w ogóle nie należy mścić się przez rzucanie oszczerstw.
6. Nie należy nosić ani zbyt krótkich, ani zbyt długich szat, lecz nosić przyzwoite wierzchnie i spodnie odzienie.
7. Nie posługiwać się szpadą, ani nie nosić żadnej innej broni, ponieważ jak mówi przysłowie: Mars nie ma nic wspólnego z muzami.
8. Nie wolno chodzić z nieuczesanymi włosami i nieumytymi rękami, w domu mieć starannie, by wszystko było czyste, w tym należycie przygotowane łóżko, czyste ubranie i w porządku utrzymane książki.
9. W jedzeniu i piciu zachować umiar, strzec się przed hulankami, które niszczą siły ducha i ciała, głównie należy unikać palenia, gdyż ten, co to czyni, bierze pożegnanie z cnotą.
10. Należy wstrzymać się od miłości i nie wdawać się w towarzystwo dziewcząt i panien, lecz wolne chwile poświęcać nauce i wziąć sobie do serca słowa Horacego: Ci, którzy chcą nieść ofiarę Pytii, muszą oddalić Wenus i Bachusa.
11. Na zewnątrz należy zachować się czcigodnie, stosownie do swojego stanu. W razie spotkania proboszcza, nauczyciela, rajcy, szlachcica lub jakiegoś czcigodnego starca, należy im się ukłonić i odkryć głowę.
12. Jeżeli będziecie pytani, powinniście odpowiadać krótko, a każdemu z kim rozmawiacie ukazujcie uszanowanie. W każdym geście i ruchu ciała podkreślajcie swą wstydliwość.
13. Zamiast rozmawiać o nieprzyzwoitych rzeczach, być plotkarzem lub podrywaczem, lepiej milczeć albo mówić o dobrych sprawach, ponieważ milczenie jeszcze nikogo, ale gadulstwo już wielu doprowadziło do zguby.
14. Nie wolno nocą zachowywać się głośno na ulicy, a po znaku dzwonu nie włóczyć się i nie zostać znalezionym w karczmie.
15. Nie wolno bez wiedzy ojca albo nauczycieli niczego kupować, jak również sprzedawać, ani zaciągać długów.
16. Swoje własne rzeczy trzeba należycie przechowywać, nie pożądać cudzej własności, a rzeczy znalezione zwrócić temu, do kogo należały.
17. Należy kochać prawdę, chętnie jej słuchać i mówić, zaś kłamstwo trzeba ścigać ze śmiertelną nienawiścią.
18. W lecie nie wolno kąpać się w zimnej wodzie, w zimie nie należy zawierzać lodowi, albo obrzucać się śnieżkami, jak również w jesieni nie rujnować swego zdrowia przez nieumiarkowane objadanie się owocami.
19. Jeżeli uczeń powróci do domu, powinien zachowywać się skromnie i poważnie, przez co rodzicom i szkole przysporzy honoru oraz da przykład dobrego i bogobojnego wychowania szkolnego.
20. W końcu powinno się mieć w swoich słowach i czynach stale Boga przed oczyma i tak pokierować swym życiem oraz spożytkować swą wiedzę, żeby zazdrosnym i bezbożnym nie stwarzać okazji do zarzutów i ażeby z winy jednego pozostali nie mieli złej opinii.


Trozendorf

Dlatego poważnie nakazujemy, ażeby wszyscy, którzy znaleĄli się w naszej szkole, rektorowi i pozostałym profesorom tej szkoły okazywali posłuszeństwo zgodnie z naszymi wyżej napisanymi ustawami.

Dane w Legnicy, dnia 23 lutego w Roku Zbawiciela 1563.


Oryginał sporządzony w języku łacińskim, tłumaczenia na język polski dokonał z języka niemieckiego Alfred Michler na podstawie C.W. Peschela.